Chronische stress - de tol van een sluipend gif

13/5/2020

Nagelbijten in de file. Geen hap door je keel krijgen voor een grote presentatie. De hete adem van een nakende deadline voelen. Been there, done that. Stress op de werkvloer - voor velen is het iets wat “erbij” lijkt te horen. Net als een koffiemachine of het teamoverleg op dinsdag. Nochtans is stress geen banaal fenomeen.

Als je last hebt van chronische stress en het stilaan je leven begint te beheersen, riskeer je ernstige gezondheidsproblemen.

Job Design zet de belangrijkste vragen over chronische stress op een rijtje.

Wat is (chronische) stress?

Een eerste misverstand - dat we misschien maar beter meteen uit de weg ruimen - is dat stress altijd negatief is. Stress is in se een gezonde beschermingsreactie van ons lichaam en ons brein.

Als onze voorouders - we zeggen maar wat - een mammoet of een sabeltandtijger tegen het lijf liepen, dan zorgde stress er toen ook al voor dat hun lichaam het nodige deed om hen te wapenen tegen die bedreigende situatie: een verhoogde hartslag, meer zuurstof voor hersenen, hart en spieren en een piek in vrijgekomen suikers voor meer energie.

Tegelijkertijd zette het lichaam andere lichaamsfuncties zoals groei, herstel of voortplanting op een lager pitje. Bye, bye, prehistorische roofdieren!

De ene stress is de andere niet: acute stress vs. chronische stress

Ook vandaag de dag helpt ons lichaam ons in stressvolle situaties door stresshormonen af te scheiden. Een gevecht met een sabeltandtijger zit er niet meer in, maar die spieren die zich opspannen en die extra zuurstoftoevoer komen ook van pas bij atleten als ze aan de meet verschijnen of als een artiest zich opmaakt voor een optreden op een groot festival.

Ook op de werkvloer kan stress positief bijdragen aan onze prestaties. Sommige professionals weten die stress handig te gebruiken en zien een flinke werklast of een nakende deadline als een uitdaging waardoor ze beter presteren en meer voldoening halen uit hun job. (Voor sommigen - we zullen geen namen noemen - kwam dat al van pas tijdens hun studententijd, toen die laatste uren voor het examen ook steeds de meest productieve bleken te zijn!)

Zo’n acute stress heeft dus evolutionair gezien zeker zijn belang. Maar als stress chronisch wordt, kunnen er wél problemen ontstaan. Je lichaam bevindt zich dan voortdurend in een alarmfase en komt niet meer aan herstel toe, met alle gevolgen van dien. Of dacht je dat je kon blijven hollen met pijl en boog zonder uitgeput te raken?

Op zoek naar balans

Stress ontstaat doordat je geconfronteerd wordt met vragen, verantwoordelijkheden, druk, verplichtingen of onzekerheden. Gelukkig heeft iedereen - in min of meerdere mate - hulpmiddelen die hij of zij kan gebruiken om aan die vragen tegemoet te komen.

Doordat zowel die vragen als onze hulpmiddelen continu veranderen, is er eigenlijk niet één “ideale staat” waarin we ons kunnen bevinden: er is haast nooit een ideale “match” tussen vraag en hulpmiddel. Naarmate de uitdagingen op ons pad veranderen, proberen we ons aan te passen door ons gedrag en onze houding bij te stellen (een fenomeen dat psychologen als “allostasis” benoemen).

Soms voel je je goed gewapend om met die druk om te gaan, bijvoorbeeld omdat je je gesteund voelt door je team of omdat je veel zelfvertrouwen hebt in een bepaald domein. Andere keren? Not so much!

Oorzaken van stress

Waar komt die stress nu eigenlijk vandaan? Er zijn heel wat verschillende oorzaken van stress op de werkvloer.

Omgevingsfactoren. Onzekerheid over de economische of politieke context kan heel wat stress opleveren. Zeker in tijden van crisis. Technologische revolutie op til? Ook dat kan de stress doen opflakkeren.

Organisatiefactoren. Heel wat stress kan van binnen de organisatie of onderneming zelf komen: (te) hoge werkdruk, lage tolerantie voor fouten, een baas die weinig tot niet empathisch is, onverschillige collega’s,...

Wat we bij Job Design erg vaak zien terugkomen als oorzaak van stress is een slechte relatie met de (directe) manager. Als je amper of geen appreciatie krijgt voor je harde labeur, als de verwachtingen onduidelijk zijn en blijven, als de corporate values niet stroken met jouw persoonlijke waarden als persoon, dan is de kans groot dat de stress zich opstapelt en chronisch wordt.

Persoonlijke factoren. Niet alle stress ontstaat op het werk. Maar ook stress uit de persoonlijke levenssfeer kan een weerslag hebben op je prestaties op de werkvloer. Family trouble, een giftige relatie of financiële nauwe schoentjes: het zijn hoopjes stress die je niet zomaar aan de deur van je kantoor achterlaat om pas ‘s avonds opnieuw mee naar huis te nemen.

Belangrijk om weten is tenslotte dit: dingen die je stress opleveren, tellen snel op. Iets wat je normaal amper met de wenkbrauwen doet fronsen, kan je door het dak doen gaan als je al gedurende langere tijd op de toppen van je tenen loopt. Het is als het spreekwoordelijke potje dat overkookt...

Persoonlijkheid en perceptie

En dan is er nog de rol van je persoonlijkheid. Sommige van je collega’s lijken een tweede adem te krijgen in stressvolle situaties. Anderen raken ondergesneeuwd of blokkeren volledig.

Er zijn heel wat individuele verschillen in de stress levels die mensen ervaren.

Dat heeft te maken met de perceptie die mensen hebben van hun situatie. Een grote ontslagronde kan de ene angst inboezemen en de andere kan het zien als dé kans om eindelijk - met een fikse pré op zak - aan die eigen zaak te beginnen. Je perceptie is dus voor een stuk verantwoordelijk voor de stress die je ervaart.

Zo is dat ook met persoonlijkheidstrekjes. Als je bijvoorbeeld moeilijk grenzen durft stellen heb je makkelijker last van stress. Laat jij consistent mensen dingen bijsteken in jouw vakje? Heb je het gevoel dat iedereen je constant aan de mouw trekt? En dat je liefst zo snel mogelijk moet springen om aan al die vragen te voldoen? Dan is de kans groot dat je veel stress ervaart.

En tussen ons gezegd en gezwegen: ik kan het weten, want ook ik wist in mijn vorige baan niet hoe ik die nooit aflatende stroom aan verzoekjes een halt toe moest roepen. Mijn verwachting dat mijn baas mijn workload zou inperken bleek ijdele hoop. Het was pas toen ik al mijn moed verzamelde om hem (en al die anderen die mij zo dringend nodig hadden) daarop aan te spreken, dat er iets kon veranderen. In plaats van het verwachte misprijzen kreeg ik van iedereen respect voor mijn tijd en mijn grenzen, maar daarvoor was ik dus wel op een haar na in een burn-out beland.

Symptomen en gevolgen van (chronische) stress

De gevolgen van chronische stress zijn uiteenlopend maar kunnen we grosso modo in drie categorieën opdelen.

Fysieke gevolgen

Chronische stress geeft een verhoogd risico op hart-en vaatproblemen. Je bloeddruk verhoogt en daarmee ook de kans op een hart-of herseninfarct. Ook je metabolisme en de regeling van het suikergehalte in je bloed en je immuunsysteem kan verstoord raken. Te veel stress geeft ook een grotere kans op overgewicht en osteoporose. Andere lichamelijke klachten zijn chronische hoest en hyperventilatie.

Bovendien kan stress eerder doorgemaakte psychische problemen opnieuw doen opflakkeren, zoals verslaving, angst en depressie.

De lijst met gezondheidsproblemen die in de hand gewerkt worden door stress is zodanig lang dat het wellicht deprimerend zou werken om die hier volledig weer te geven. Geloof me maar op mijn woord: it ain’t pretty.

Psychologische gevolgen

Spanning, angst, prikkelbaarheid, verveling, uitstelgedrag: het zijn allemaal manieren waarop stress zich kan manifesteren.

Hoe minder controle je zelf hebt over je job, hoe groter vaak de ontevredenheid. Jobs die niet veel variatie bieden, die weinig waardevol zijn, waar je weinig autonomie of feedback krijgt lijken ook meer stress te creëren.

Gedragsmatige gevolgen

Slaap je niet bepaald als een roosje? Loop je geprikkeld en gespannen rond? Smaakt je eten je niet langer of heb je net meer zin in ongezonde troep? Rook of drink je meer dan gewoonlijk?

Dat kan allemaal op verhoogde stress wijzen, net als een verminderde productiviteit en meer afwezigheden op het werk.

Hoe geraak je af van chronische stress?

Helemaal vrij van stress door je leven huppelen, daar slaagt nagenoeg niemand in - en, zoals we al benadrukten hierboven, dat hoeft niet eens slecht te zijn. De vraag is dus niet zo zeer “hoe geraak ik van chronische stress af?” maar wel “hoe kan ik met chronische stress omgaan?”.

Zonder je brein af en toe wat rust te gunnen, geraak je alle perspectief kwijt. De kleinste taak wordt een onoverkomelijke berg en elke onverwachte gebeurtenis een extra stressor.

De meest simpele coping strategy, die je waarschijnlijk meteen onder tafel veegt als je dit leest wegens ‘iedereen weet dit toch -du-uh’ is dus pauze nemen. Als je langdurig onder stress staat, kan een pauze van een week of twee nodig zijn (als je in burn-out zit is dat misschien wel negen maanden), maar als je ‘normale’ stresslevels hebt, dan kunnen échte pauzes van een halfuur tot een uurtje wonderen doen.

In plaats van die smos kaas boven je toetsenbord te verorberen, kan je dus maar beter een frisse neus halen of een fijne lunch inplannen met een collega. Veel mensen weten het, maar weten en doen zijn twee. Maak er dus een prioriteit van om effectief die pauzes te nemen.

Welke pauze of ontspanning je precies inplant, kies iets wat jou ligt. Zolang het maar een activiteit is die je aandacht weghaalt van alles wat met werk te maken heeft.

Dat kan yoga of mediteren zijn, maar even goed in de moestuin werken of een puzzel met 5000 stuks leggen. Joggen met een goeie podcast of een motiverend muziekje? Works like a charm for me!

Hoe evident (en saai) het ook klinkt: de beste manier om stress te bestrijden is gezonder gaan leven, met meer aandacht voor slaap, lichaamsbeweging, ontspanning en gezonde voeding. Ook mindfulnesstraining of relaxatie-oefeningen hebben soms een gunstig effect.
Een andere techniek die zinvol kan zijn is je time management onder de loep nemen. Je werk beter inplannen, een realistische inschatting maken van de tijd die je nodig hebt om je werk gedaan te krijgen, prioriteiten stellen, hoofdzaak van bijzaak onderscheiden, afleidingen blokkeren, gelijkaardige taken clusteren om ze zo efficiënter te kunnen afvinken van je lijstje,...
Jezelf laten omringen door vrienden, familie, collega’s tegen wie je eens je hart kan luchten kan ook al een vermindering van stress teweegbrengen.
Klassieke slaapmedicatie of kalmeermiddelen kunnen helpen om een moeilijke periode te overbruggen, maar bieden geen structurele oplossing. Het vraagt tijd en geduld om chronische stress aan te pakken: het is niet evident om je leefpatroon blijvend te veranderen. Je huisarts is een goed aanspreekpunt voor een eerste advies en verdere hulp. Als je nood hebt aan psychologische begeleiding of psychotherapie kan hij/zij je goed doorverwijzen.

Wil je meer lezen over omgaan met stress op het werk? Dan is dit artikel van Harvard Medical School een aanrader.

Je hebt zelf de sleutel in handen

Ik besef dat ik geen populariteitswedstrijd ga winnen door dit standpunt in te nemen, maar als je kampt met chronische stress, ligt de verantwoordelijkheid om daar iets aan te doen in eerste instantie bij jezelf .

Wil dat daarom zeggen dat je alles in je uppie moet zien uit te vogelen? Zeker niet: maar als je voelt dat je hulp nodig hebt om eruit te geraken, zoek dan ook die hulp op. Nothing changes if nothing changes.

Als je al heel wat zaken zelf hebt aangepakt (meer pauzes, ontspanning, prioriteiten gesteld, tijd beter ingedeeld, onenigheden uitgeklaard,...) en je nog steeds kampt met stress, dan is drastischere actie misschien nodig.

Als je constant een gevecht voert omdat je waarden niet stroken met die van je werkgever of als je al te lang op de toppen van je tenen gestaan hebt om het tempo bij te benen dat van je verwacht wordt, is het misschien zinvol om over een carrièreswitch na te denken.

Laat het niet tot een burn-out komen!

En laat dat nadenken over alternatieve loopbaanpaden nu net een kolfje naar onze hand zijn. Tijdens een professioneel loopbaantraject begeleiden we jou zodat je opnieuw met goesting en vol energie - in plaats van stress - kan gaan werken.

We onderzoeken of de jobinhoud, bedrijfscultuur of het takenpakket van je huidige baan wel bij jou passen en of er misschien betere manieren zijn om jouw talenten in te zetten.

In alle eerlijkheid: een stress-vrij leven gaan we je niet beloven. Maar we kunnen je wél helpen om helderheid te krijgen over het soort job en omgeving waarin je je goed voelt, om je eigen doelen te leren vooropstellen én om je grenzen te bewaken.

Boek een gratis telefoongesprek met een loopbaancoach van Job Design en dan bekijken we samen jouw volgende stappen.

Vrees je dat je chronische stress straks uitmondt in een burn-out?

Of vermoed je dat het al zo ver is?

Lees hier al onze blogs over burn-out: